Friesland is misschien wel de meest unieke provincie van Nederland. De Friezen spreken hun eigen taal, hebben hun eigen tradities en vier van de vijf Waddeneilanden zijn Fries grondgebied. Trot Op! trok naar het noorden van Nederland om er een weekend uit te waaien en de leukste activiteiten op een rijtje te zetten.
Friezen zijn een apart volkje. Ze spreken niet alleen hun volstrekt unieke eigen taaltje, maar voelen zich volgens allerlei onderzoeken gelukkiger, vrijer, gezonder en zelfs veiliger dan de rest van de Nederlanders. Dat zorgt voor een interessante paradox, want tegelijkertijd verdienen de mensen in Friesland gemiddeld minder geld, zijn ze minder hoog opgeleid en zijn ze er bovendien echt een héél stuk lelijker (dat laatste was een grapje: jullie zijn prachtig). Maar waarom is het leven ginds dan zulk een festijn? Is het de frisse buitenlucht die het hem doet? Laat de open, groene ruimte de Friese harten sneller slaan? Is het de bries die van de Wadden afwaait en ieders lippen met een zilte kus beroert? Wie zal het zeggen, maar het blijft een frappant raadsel. Om de rest van de mensheid de gelegenheid te geven in hun geluk te delen en desnoods mee naar de oplossing te komen zoeken, startte de plaatselijke toeristische dienst deze winter alvast de “Opladen Friesland Style” campagne op. Daarmee nodigen ze iedereen uit op bezoek te komen, het hoofd leeg te maken en de batterijen op te laden. Dat hoeven ze mij geen twee keer te zeggen, en dus trok ik vorig weekend gepakt en gezakt – en met een zoals altijd al schrikwekkend leeg hoofd – naar het ruige noorden van Nederland toe om me drie dagen lang over te geven aan de prachtige realiteit van het Fries zijn. It giet oan!
Opladen in Friesland: 8 straffe activiteiten om de winter mee door te komen
Friesland kende ik vroeger exclusief van twee specifieke dingen. Zo rond het jaar 2000 dook er plots een duo op dat Twarres heette. Die bestormden, gewapend met erg foute kapsels en hun hit Wêr Bisto, in het Fries de hitparade. Daar verstonden wij in Vlaanderen natuurlijk geen hol van, maar de clip waarin ze op de fauteuil van hun bomma triest over het strand uitkeken, werd maandenlang grijsgedraaid op het toenmalige TMF. Verder kende ik uiteraard de Elfstedentocht: een immens populaire schaatswedstrijd van bijna 200 kilometer die over natuurijs alle elf officiële steden van Friesland aandeed. Die kan alleen gereden worden als het ijs lang genoeg dik genoeg staat. De laatste Elfstedentocht werd georganiseerd toen ik in 1997 buizen wiskunde opstapelde in het middelbaar, en dat zou gezien de huidige omstandigheden tot aan de volgende ijstijd wel eens de laatste kunnen zijn. Gelukkig valt er ook zonder schaatsen heel wat te beleven in Friesland. Hoofdstad Leeuwarden is een gezellig geheel met een leuke historische binnenstad en een hoop grachten, er vallen verschillende nationale parken te bezoeken en vier van de vijf Nederlandse Waddeneilanden vallen onder de provincie. Ik zou m’n batterijen er deze keer aan wal komen opladen (m’n artikel over de eilanden lees je hier) en ook daar bleek meer dan genoeg gelegenheid voor. Zie hier m’n acht favorieten.
1. A Guide to Leeuwarden: op wandel in de Friese hoofdstad
In 2018 werd Leeuwarden verkozen tot culturele hoofdstad van Europa. Dat ging gepaard met een heleboel tijdelijke evenementen en een aantal permanente projecten die je ook vandaag nog kan bewonderen. Wij trokken door het centrum met de mensen van A Guide to Leeuwarden: een groep gidsen die al tien jaar lang zowat elke dag gratis wandeltours organiseert (het is wel de bedoeling dat je ze op het einde een fooi geeft natuurlijk). Onze wandeling begon bij de Oldehove. Da’s een plompe kerktoren die schever staat dan de toren van Pisa* en tegelijkertijd ook nog eens kromtrekt. Een architecturale verwezenlijking om trots op te zijn, die voorkomen had kunnen worden moest men eerst eens naar de ondergrond hebben gekeken alvorens te beginnen bouwen. Vervolgens trokken we met onze gids het hele centrum door: langs de grachten, door allerlei mooie stadstuintjes en door de voornaamste winkel- en caféstraten. Onderweg kwamen we voorbij heel wat street art (de meeste murals zijn ook een overblijfsel van 2018). In Leeuwarden vallen bovendien verbazend veel musea te bezoeken, waaronder drie echte toppers. Het Fries Museum is het grootste en geeft een diepgaande kijk op de regio, de cultuur en de taal (ook het Friese Verzetsmuseum zit in dit gebouw). Het Natuurmuseum Fryslân is een modern natuurhistorisch museum met een unieke onderwatersafari en het Princessehof is een mooi historisch pand waarin een uitgebreid keramiekmuseum verstopt zit.
*De kerktoren van Miedum – ook in Friesland – leunt nog meer en is de scheefste van het hele land.
2. De Blokhuispoort: gezellig shoppen in de gevangenis
Lange tijd was Leeuwarden de thuisbasis van de grootste en strengste gevangenis van het land. Die lag niet in één of andere uithoek, maar stond vlak tegen het stadscentrum aan. Het was een monsterlijk gebouwencomplex met werkzalen waarin de gevangenen hun dwangarbeid naar keuze konden uitvoeren. Da’s allemaal verleden tijd, want in 2017 werd in Nederland blijkbaar de allerlaatste misdaad opgelost. Daardoor stond de hele reutemeteut plots leeg en besloot men er dan maar een cultureel bedrijvencentrum van te maken. Sindsdien vind je in de gevangenisgangen een hoop bedrijfjes, maar ook een openbare bibliotheek en verschillende restaurants. Het leukst is de H-vleugel. Daar zitten in de vroegere cellen nu allerlei kleine winkeltjes of creatieve workshops verscholen, waarin het heerlijk snuisteren is. Op de eerste verdieping zit bovendien het Alibi Hostel. Daar kan je tegen een schappelijke prijs een authentieke cel huren (maar dan zonder fors gespierde zedendelinquent om mee te lepelen). De gemeenschappelijke ruimte is trouwens verbazend gezellig ingericht. Heerlijke manier om wat eigenlijk een lelijke vlek in het stadsbeeld was tot culturele trekpleister om te bouwen. In de Begijnenstraat in Antwerpen mag men wat mij betreft hetzelfde beginnen doen. www.blokhuispoort.nl
3. 11fountains: een nieuwe fontein in elke Friese stad
Foto’s door Yob Rooks (rechtsonder) en Lydia Annema
Een ander relikwie van het culturele topjaar 2018 zijn de elf fonteinen die door elf internationale kunstenaars werden neergezet in elke stad waar de Elfstedentocht doortrekt. Het project heet 11fountains en er werkten een aantal grote namen aan mee, waarvan Jaume Plensa (die deze zomer een tentoonstelling in Bergen had lopen) waarschijnlijk de bekendste is. De fonteinen zijn erg uiteenlopend en vaak ook verrassend: van de serene hoofden van Plensa in Leeuwarden, een enorme karper in Stavoren, een menselijke toren in Sloten en een ijsfontein in Dokkum tot twee absoluut hilarische leeuwen in Workum en een walvis op ware grootte in de haven van Harlingen. Op sommige standbeelden mag je klimmen of tekenen, en door anderen kan je dan weer helemaal heen lopen. Wie van een stevige uitdaging houdt kan ze alle elf aan elkaar rijgen op de fiets, en zo zelf een Elfstedentocht afleggen zonder dat je er de tanden voor uit je bek hoeft te vriezen. Volgens het promopraatje maakt dit project van Friesland de grootste beeldentuin van Europa, maar dat nemen wij in Vlaanderen toch even met een korreltje zout. In Antwerpen staat de Brabo tegenover het Stadhuis, Brussel heeft Manneken Pis en in Brugge, Mechelen en Gent zal ook wel ergens een standbeeld verloren staan. Ja, da’s dus meteen al een stuk groter gebied. Hoppa: mij vragen ze niet meer terug. www.11fountains.nl
4. De Tocht: een spektakelmusical over de Elfstedentocht
Tenzij we het over de originele Jesus Christ Superstar hebben, kan je me moeilijk een die hard musicalfan noemen. Toen men me op m’n eerste avond in Friesland mededeelde dat ik twee uur lang naar een muziekspektakel over de Elfstedentocht – in se gewoon een schaatswedstrijd – zou moeten kijken, aanvaardde ik m’n lot toch met enige tegenzin. Wanneer de eerste vijf minuten dan ook nog met een bijna misselijkmakende vrolijkheid gevuld bleken, zakte ik met een grim gezicht en gekruiste armen al maar dieper in m’n stoel weg. Het bleek een wijze les over de vooroordelen die ik soms nog al te makkelijk heb, want een half uur later was ik helemaal mee. De Elfstedentocht dient in deze musical slechts als setting. Alles draait om een groep van vijf vrienden die na 26 jaar opnieuw samenkomen om hun eerste tocht te vervolmaken. Het is een verhaal over vriendschap, verlies en aanvaarding, en bij momenten wordt alles vrij emotioneel. Het spektakel zelf draagt daar natuurlijk toe bij. De acteurs/zangers worden ondersteund door een hoop figuranten op schaatsen – waarvan een aantal fenomenaal zijn – die zich op een draaiende ijsvloer van 2000m2 bewegen. Heel wat dialogen worden deels in het Fries gesproken, maar omdat de tegenspelers in het Nederlands antwoorden kan je als buitenstaander altijd goed volgen. Op de achtergrond worden sfeervolle en technologisch indrukwekkende beelden vol herkenningspunten uit de elf steden geprojecteerd. Voor iedereen die ooit een Elfstedentocht meemaakte is dit hoogstwaarschijnlijk extreem nostalgisch. Voor ons onwetende Belgen is De Tocht simpelweg een mooie show – die waarschijnlijk nog jarenlang zal worden opgevoerd.
5. Supaway: vuil verzamelen vanop een surfplank
Van de term suppen had ik nog nooit gehoord, maar in Friesland is het een populaire sport. Wie supt, staat of zit op een surfplank en beweegt zichzelf voort met een peddel – een soort kajak voor gevorderden dus. Ook tijdens de winter wordt er tegen de sterren op gesupt, maar dan trek je net als ons best een wetsuit aan om de onderkoeling. Wij deden ons ding bij de mensen van Supaway in Grou, op een waterweg in de buurt van heel wat industrie. Hier ga je niet enkel voor je plezier het water op, maar kan je indien gewenst ook deelnemen aan een Supclean-up. Dan krijg je een grijpertje in je handen geduwd en een emmer op je plank gebonden, waarmee je tussen het riet langs de oevers allerlei afval kan beginnen verzamelen. Da’s een activiteit die zowel bevredigend als licht choquerend kan zijn. Na een goed uur zat m’n emmer tot boven de rand vol en lagen er op m’n plank nog verschillende grote stukken piepschuim en zelfs een volledige boei uitgestald. Het is verontrustend hoeveel random vuil er overal in het water ronddobbert, zeker in een gebied dat geregeld wordt uitgekuist. Los daarvan is suppen een ontspannende bezigheid en is de plank verbazend stabiel. Tot m’n grote teleurstelling sukkelde er niemand het water in. www.supaway.nl
6. Het Eise Eisinga Planetarium: het zonnestelsel in je living
Franeker heeft buiten één van de elf standbeelden nog een andere unieke verrassing in petto: het oudste nog werkende planetarium ter wereld. Dat werd eind achttiende eeuw in elkaar gestoken door een wolkammer die Eise Eisinga heette (heet zo maar eens). De man bouwde de hele constructie uit in het plafond van z’n woonkamer en deed daar zo’n zeven jaar over. Toen hij uiteindelijk klaar was draaide het complete zonnestelsel in miniatuurversie boven de soeppot op z’n eettafel, aangedreven door een uitgekiend raderwerk dat je op de eerste verdieping in actie kan zien. Na meer dan 200 jaar werkt alles nog steeds naar behoren, staan alle planeten nog op de juiste positie ten opzichte van elkaar en wordt zelfs de maancyclus nog helemaal correct aangegeven. De man wist duidelijk waar hij mee bezig was. De kleurrijke planetariumkamer is bijna magisch om zien – al beweegt alles natuurlijk zo traag je er niets van merkt met het blote oog – en in de rest van het huis staan daarbovenop nog een heleboel oude instrumenten uitgestald, net als allerlei proefjes en weetjes over het heelal. Leuke plek, die dit jaar werd toegevoegd aan de Unesco Werelderfgoedlijst. www.eisinga-planetarium.nl
7. Wadloopcentrum Friesland: esthetisch verantwoord door het slijk lopen
De Waddenzee is verbazend ondiep. Dat betekent niet alleen dat schepen heel goed moeten weten waar ze mogen varen, maar ook dat bij laagtij hele stukken van de zeebodem bloot komen te liggen. Wie daar zin in heeft, kan gewapend met een paar waterdichte laarzen wat door het slijk gaan lopen om te kijken wat voor beestjes er zich allemaal in thuishouden. Op de juiste momenten kan je zelfs van eiland naar eiland wandelen, maar dat moet je absoluut niet op je eentje proberen. Het water kan onverwacht snel weer opkomen en voor je het weet sta je voor lul en kunnen ze je hulpeloos van het wad komen plukken. Veiliger is een wandeltocht te boeken bij de mensen van het Wadloopcentrum Friesland. Da’s een vereniging van gidsen die het gebied door en door kennen. Om echt over het wad te lopen was tijdens ons bezoek het weer iets te slecht, dus boekten we een kwelderwandeling in Blije als alternatief. Daarbij wandel je door het gebied dat tussen de dijk en het water ligt: een even uniek landschap dat er elk seizoen anders uitziet en waarop het gras kort wordt gehouden door een kudde nieuwsgierige schapen. Hier en daar vallen wat interessante kunstwerken te spotten. De Terp fan de Takomst (ik veronderstel dat dat Fries is en geen opeenstapeling van schrijffouten) is een houten, cirkelvormige rustplek die aan Stonehenge doet denken. Verderop staat het kunstwerk Wachten op Hoog Water: twee massieve bronzen standbeelden die over de zee uitkijken. Aangename wandeling. www.wadlopen.net
8. Nationaal Park De Alde Feanen: met de e-chopper langs het Moeras
Nog een mooi stuk natuur is het Nationaal Park De Alde Feanen: een landschap dat ontstond door eeuwen aan veenafgravingen. Daardoor ligt hier nu een laagveenmoeras van een hectare of vierduizend. Stel het je voor als een groen gebied vol riet, open water en kaarsrechte, duidelijk door mensen uitgegraven geulen, waarin allerlei stukjes land liggen waar je via bruggetjes naartoe kan wandelen of met de kajak rond kan varen. Voor vogels is dit natuurlijk een paradijs. Er woont een kolonie van een paar honderd aalscholvers, en ook zeearenden worden hier soms gezien. Wie echt geluk heeft kan zelfs otters spotten. Wij trokken langs de rand van het park op een e-chopper. Da’s een kruising tussen een elektrisch brommertje en een step (die ik ook al in Schouwen-Duiveland mocht uittesten) waar een breed Harley Davidsonstuur op gemonteerd werd. Dat ziet er verbazend onnozel uit – zeker als je aan 25km/u en met Born to beWild uit je telefoon schallend Easy Rider-gewijs fietsers voorbijsteekt – maar je raakt er wel vlot mee van A naar B. Dit rondje bleek de perfecte afsluiter voor m’n weekend in Friesland. De e-chopper was al helemaal opgeladen voor de rit, en ik nadien ook. www.np-aldefeanen.nl
Hotels in Leeuwarden en verdere informatie
Wij verbleven in Hotel Via Via in het centrum van Leeuwarden. Hier werken ze met het ‘Just a Room’ principe. Je checkt online in, en dan krijg je een mailtje waarin een aantal sleutels staan waarmee je zowel de voordeur als de deur van je kamer kan openen. Niet je traditionele hotelervaring dus, maar wel tiptop. De kamers zelf zijn erg ruim en aangenaam ingericht. www.hotelviavia.nl
Deze reis kwam tot stand in samenwerking met Visit Friesland. Voor meer informatie over alles wat je in de provincie kan doen, check: www.friesland.nl. De nieuwsbrief rond de Opladen in Friesland campagne vind je hier: www.friesland.nl/nl/uitgelicht/opfriesen.
Zin in een aantal andere Nederlandse trips? Lees m’n blog posts over Schouwen-Duiveland, Brabant, Fietsen in Amsterdam, Vreemde Musea in Amsterdam, Zuid-Limburg, Eindhoven, Utrecht, Flevoland, Haarlem of de Waddeneilanden (ik ben er blijkbaar wel een paar keer geweest het afgelopen jaar).
No Comments